De adviezen in deze handreiking zijn gebaseerd op de resultaten van de wetenschappelijke literatuur (wetenschappelijke kennis), grijze literatuur, focusgroepen en input uit de werkgroep (praktijkkennis). Omdat er weinig wetenschappelijke kennis voorhanden was, zijn veel adviezen grotendeels gebaseerd op praktijkkennis. Bij iedere vraag zijn de resultaten uit de literatuur en de focusgroepen door de werkgroep besproken en gewogen op relevantie en toepasbaarheid, waarna de adviezen zijn geformuleerd.

In de grijze literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen een vervuild huishouden (squalor), een verzamelstoornis (hoarding disorder), zelfverwaarlozing (self-neglect) en diogenes syndroom.

Beoogde gebruikers zijn verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten die ambulante zorg verlenen aan mensen met een vervuild huishouden. Zij zijn werkzaam in diverse settingen, zoals bijvoorbeeld wijkteams, thuiszorgteams, ambulante en acute ggz of verslavingszorg, GGD/vangnet- en adviesteam, extramurale verpleeghuiszorg, bemoeizorgteams, huisartsenpraktijken. De handreiking rust deze professionals toe met handvatten, kennis en vaardigheden om het zorginhoudelijk handelen te onderbouwen en vorm te geven.

Doelpopulatie zijn mensen met een vervuild huishouden, dat wil zeggen een woning met problematische hygiëne en/of problematische verzameldrang.

Bij de beantwoording van de vragen sluiten we aan bij reeds ontwikkelde kwaliteitsstandaarden, zoals de richtlijn Zorgmijding in de eerste lijn en de zorgstandaard Dementie. Ook maken we gebruik van protocollen, handreikingen, beschrijvingen aanpak, zoals: Handboek Amsterdamse Aanpak Ernstige Woningvervuiling, 2019; Protocol ‘problematische woonhygiëne Groningen’. GGD Groningen, 2017; Protocol Hygiënische woonproblemen. Gemeente Leeuwarden, 2014; Handreiking en stroomschema Gegevensuitwisseling in de bemoeizorg. GGD GHOR, KNMG en GGZ Nederland, 2014; Arbeidshygiënische strategie Biologische Agentia. A+O VVT, 2019; Cursus Aanpak vervuiling en hoarding van de RINO groep; Leermodule ‘omgaan met zelfverwaarlozing en autonomie’ Nurse Academy Ouderen- en thuiszorg, 2015.

Uiterlijk in 2029 bepaalt het bestuur van V&VN in samenspraak met betrokken partijen of de zorgstandaard nog actueel is. Zo nodig wordt een nieuwe werkgroep geïnstalleerd om de standaard te herzien. De geldigheid komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten. V&VN is als eigenaar van deze standaard de eerstverantwoordelijke voor de actualiteit van de standaard. Andere beroepsverenigingen en wetenschappelijke verenigingen of gebruikers delen deze verantwoordelijkheid en informeren de eerstverantwoordelijke over relevante ontwikkelingen.

De opvattingen van de financierende instantie ZonMw hebben geen invloed gehad op de inhoud van de handreiking.

Beoogde gebruikers

Beoogde gebruikers zijn verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten die ambulante zorg verlenen aan mensen met een vervuild huishouden. Zij kunnen werkzaam zijn in diverse settings, zoals wijkteams, thuiszorgteams, ambulante en acute ggz of verslavingszorg, GGD/vangnet- en adviesteam, extramurale verpleeghuiszorg, bemoeizorgteams of huisartsenpraktijken.

Populatie

Doelpopulatie zijn mensen met een vervuild huishouden, dat wil zeggen een woning met problematische hygiëne, en/of problematische verzameldrang.

Omdat het om kwalitatieve studies en narratieve reviews gaat, was het niet mogelijk om de kwaliteit van bewijs door middel van GRADE vast te stellen. Wel zijn de geïncludeerde studies beoordeeld op de mate waarin risico op bias aanwezig is. De narratieve reviews zijn beoordeeld met AMSTAR en de kwalitatieve studie met CASP (voor de uitkomsten zie bijlage 6). De review van Yu (2021) omvatte 19 studies waarbij het hoofdzakelijk cross-sectioneel onderzoek betrof, enkele case-control studies en één cohort studie. In de review van Chia (2021) zijn 39 studies meegenomen. Het betrof hier voornamelijk correlationeel onderzoek, (niet gerandomiseerde) groepsvergelijkingen en kwalitatieve studies. De kwaliteit van de met AMSTAR beoordeelde reviews van Yu (2021) en Chia (2021) bleek in beide gevallen zeer laag te zijn. De kans op bias in de gerapporteerde resultaten is hiermee hoog. De studie van Winterstein (2016) komt goed uit de CASP beoordeling en levert daarmee resultaten waarbij de kans op bias – gegeven het type onderzoek – relatief laag is.

Uit de studies blijkt dat risicofactoren voor zelfverwaarlozing bij ouderen zijn onder te verdelen in sociodemografische factoren, zoals het mannelijk geslacht en lage sociaaleconomische status. Gezondheid gerelateerde risicofactoren zijn bijvoorbeeld cognitieve en fysieke beperkingen. Een psychologische risicofactor is depressie. Daarnaast zijn er ook nog een aantal risicofactoren in de sociale context, zoals alleen wonen en een beperkt of afwezig sociaal netwerk . Verder blijkt dat er een sterke relatie wordt ervaren tussen een oudere leeftijd en zelfverwaarlozing . De vermindering van de gezondheid, zoals cognitieve achteruitgang en depressie, wordt als oorzaak gezien van het verwaarlozen. Verder blijkt dat onveilige hechting leidt tot een verhoogde mate van psychopathologie in het algemeen, en een risicofactor kan zijn voor het ontwikkelen van een verzamelstoornis .

De cliëntvertegenwoordigers uit de werkgroep geven aan dat psychische problemen en een rommelige of vervuilde omgeving elkaar versterken. Volgens hen is er sprake van een vicieuze cirkel: mensen die chaos in hun hoofd ervaren, hebben vaak ook chaos in hun (leef) omgeving wat weer meer chaos in het hoofd geeft, et cetera Bij deze mensen is vaak sprake van een kleine draagkracht om te handelen, gecombineerd met een grote tolerantie voor chaos. Hierdoor nemen ze geen tijd om dingen te ordenen of op te ruimen. Zij ‘beschermen’ als het ware de chaotische situatie in de woning door weinig mensen thuis te ontvangen.. Dit voorkomt dat er opmerkingen worden gemaakt over de ongeorganiseerde/vervuilde woning De persoon in kwestie ervaart hierdoor minder prikkels om de woning op te ruimen, wat weer kan leiden tot meer chaos.

Volgens de werkgroep gaat het om een spectrum van problemen dat varieert van een rommelige kamer tot een sterk vervuild huishouden. Het hangt af van de mogelijkheden en de tolerantie van chaos of de persoon in kwestie de situatie als een probleem ervaart. Wat voor de een onleefbaar lijkt, kan voor de ander goed leefbaar zijn. Dat maakt het lastig om te bepalen wanneer het nodig is om er iets aan te doen.

Verder benoemen de cliëntvertegenwoordigers uit de werkgroep dat schaamte een grote rol speelt bij vervuilde huishoudens. Daarom willen mensen liever niet dat er professionals bij hen over de vloer komen. Het inzetten van vrijwilligers en ervaringsdeskundigen zou de drempel kunnen verlagen, omdat dit contact meer op gelijkwaardig niveau is.

Volgens de werkgroep is het belangrijk om zowel somatische als psychiatrische/(psycho)geriatrische diagnostiek te doen wanneer je in aanraking komt met een patiënt met vervuiling, hoarding en zelfverwaarlozing, aangezien deze comorbiditeit hoog is.

De werkgroep geeft aan dat het voor verpleegkundigen en verzorgenden belangrijk is om holistisch te kijken, naar problemen in de breedte. Dus de behandeling moet zich niet richten op een aspect, maar op alle aspecten (holistische behandeling). Vervuiling maakt deel uit van een breed aspect van ziek zijn en daar is ondersteuning bij nodig, bijvoorbeeld in de vorm van woonbegeleiding maar ook behandeling van de cognitieve vaardigheden. Ook moet gekeken worden naar alles wat er aan de problemen ten grondslag ligt. Een samenhangende aanpak van problemen houdt ook in dat tijdig contact wordt gezocht met andere professionals.

De werkgroep merkt op dat je als professional feitelijk mag benoemen wat je zintuigelijk waarneemt. Je mag de woning of de cliënt echter niet veroordelen. Voor een vertrouwensband met de cliënt is een respectvolle bejegening een belangrijk voorwaarde.

De werkgroep geeft aan dat het bij hulpverlening aan mensen met vervuilde huishoudens van belang is dat een multidisciplinair team betrokken is met indien relevant een huisarts, (ouderen)psychiater, specialist ouderengeneeskunde en bijvoorbeeld GGD om goede diagnostiek te kunnen doen, risico taxatie, voorlichting en de juiste behandelingen te kunnen bieden. Als er nog geen multidisciplinair team is, zal de organisatie die de problemen signaleert het eerste multidisciplinaire overleg plannen en de betrokken partijen hiervoor uitnodigen. Tijdens het eerste overleg worden vervolgens afspraken gemaakt voor vervolg overleggen en evaluatiemomenten. Afhankelijk van iemands achtergrond (verzorgende, verpleegkundige of verpleegkundig specialist) kunnen onderdelen van diagnostiek en behandeling worden overgedragen.

Volgens de werkgroep is het belangrijk dat specifieke kennis aanwezig is binnen het team over wat er gedaan kan worden bij deze problematiek. Zo is kennis nodig over dwang en drang bij mensen die zorg mijden. Ook is het noodzakelijk om verschillende perspectieven bij elkaar te brengen, met bijvoorbeeld ook woningbouwcorporaties, politie en/of huisarts. Onderzoek of andere zorgorganisaties al betrokken zijn. Afstemming over wie wat doet is essentieel: wie neemt hierin het voortouw, wie heeft de regie?

Een steunend netwerk is van groot belang. Het betrekken van familie/naasten moet zorgvuldig worden afgewogen, in afstemming met de client. De client kan voor ondersteuning worden bijgestaan door neutrale vrijwilligers en/of ervaringsdeskundigen.

De werkgroep geeft aan dat de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) aan de basis ligt van alle zorgverlening. Bij het behandelen van casussen waarbij sprake is van zelfverwaarlozing moeten professionals bekend zijn met het nationale en lokale beleid en de relevante wetgeving op het gebied van zelfverwaarlozing, zoals de Wet zorg en dwang (https://www.dwangindezorg.nl/wzd) en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (https://wvggz-kct.nl). Belangrijk is dat ze weten waar deze kennis te vinden is.

De werkgroep merkt op dat vervuilde huishoudens ook risico’s voor mensen in de omgeving met zich mee brengen. Zij doen vaak de melding. Belangrijk hierbij is dat de omgeving oog heeft voor de onderliggende problemen bij mensen met vervuilde huishoudens (en omgekeerd), zodat meer wederzijds begrip kan ontstaan en een melding niet altijd nodig is.

Uit de systematische literatuursearch zijn geen studies naar voren gekomen die voldeden aan de inclusiecriteria.

De werkgroep geeft aan dat het melden van vervuiling bij een andere organisatie ten koste kan gaan van de vertrouwensband met de cliënt. De professional laveert tussen haar zorgplicht enerzijds en bescherming van de privacy en schaamte van de cliënt anderzijds. Gebruik van instrumenten om de mate van vervuiling in te schatten, kunnen helpen bij het objectiveren van de situatie, waardoor er minder op basis van persoonlijke normen en waarden wordt gehandeld. De instrumenten kunnen helpen om de professional te beschermen tegen risico’s. Bij al te strikte (interpretatie van de) normen, zou de professional in teveel situaties geen zorg kunnen/mogen verlenen. Het gebruik van instrumenten en op basis hiervan geen zorg verlenen mag nooit leiden tot niet melden en niets doen.

Volgens de werkgroep is het van belang dat altijd naar de gezondheid van de cliënt wordt gekeken. Dit kan worden losgekoppeld van de situatie in het huis. Bij de doelgroep is vaak sprake van een medisch en/of psychiatrisch probleem. Daarnaast hebben we te maken met cliënten die zorg mijden, zelf geen hulp zoeken en zich actief verzetten tegen hulp. Dit maakt het creëren en hebben van een vertrouwensband enorm belangrijk is. De cliënt moet altijd zoveel als mogelijk worden betrokken. Ook is van belang dat de professional zich aanpast aan het tempo van de cliënt (mits verantwoord). Het is daarbij helpend om (kleine) stappen in de goede richting te herkennen, te erkennen en positief te waarderen. En hierbij optimaal aan te sluiten bij eigen doelen en het perspectief van de cliënt: wat wil hij/zij bereiken.

De werkgroep benoemt dat voor de signalering gebruik kan worden gemaakt van een eenvoudige schaal als hulpmiddel. Het hulpmiddel kun je gebruiken om te overleggen met je collega’s en de GGD. Het hulpmiddel kan toegepast worden door alle Verpleegkundigen en Verzorgenden die achter de voordeur komen. De reeds bestaande Clutter Image Rating Scale (CIRS) en de Hoarding Rating Scale (HRS-I) zijn voor de signalering door verzorgenden en thuiszorgmedewerkers te complex om in de praktijk te kunnen toepassen. Deze instrumenten zijn vooral geschikt voor professionals die veel met woonproblematiek te maken krijgen en kunnen hen mogelijk helpen bij het objectiveren en het aangaan van het gesprek tussen hulpverleners onderling en met de cliënt en eventueel diens naasten. Bij beoordeling van de situatie is het van belang breed te blijven kijken: dus niet alleen naar de (vervuiling van de) woning, maar weeg ook de context mee. Let daarbij onder andere op een (plotselinge of graduele) verandering in de staat van het huishouden. Daarbij hoort een inschatting van de zelfredzaamheid van de cliënt en van de bereidheid van de cliënt om mee te werken.

De werkgroep benoemt verder dat ondersteuning in geval van een vervuild huishouden vaak een lang proces is, waarbij er soms tijdelijk vanuit een suboptimale situatie gewerkt moet worden (zoals een tijdelijk mobiel hygiënisch werkstation). Flexibiliteit van de professional (t.a.v. regels en protocollen) is dan gewenst, waarbij de tijdelijkheid van de situatie wel benadrukt moet worden. Leg dit bij voorkeur vast. In een dergelijke situatie is melden ook belangrijk, omdat er een oplossing moet komen voor de lange termijn.

Volgens de werkgroep mogen financiële beperkingen van de cliënt nooit op voorhand een beletsel zijn om hulp te zoeken/vragen of te melden. Verder zijn in Nederland mensen (bijv. sommige groepen migranten en daklozen) uitgesloten van maatschappelijke voorzieningen. Bij hen is bespreking in multidisciplinair overleg en/of opschaling naar GGD/vangnet noodzakelijk.

De werkgroep geeft aan dat het gebruik van hulpmiddelen kan worden ingepast in een afwegingskader, zoals dat bij de Meldcode voor Huiselijk geweld geldt. Binnen organisaties is het van belang dat de eigen grenzen helder zijn en dat men weet wanneer externe expertise nodig is, zodat er tijdig wordt opgeschaald. Omdat de zorg lokaal verschillend is georganiseerd, is het van belang het afwegingskader te vertalen naar de lokale situatie (sociale kaart).

Omdat de geïncludeerde studie van De Veer e.a. een kwalitatieve studie is, was het niet mogelijk om de kwaliteit van bewijs door middel van GRADE vast te stellen. Wel is de studie met de CASP beoordeeld op het risico voor bias (voor de uitkomsten zie bijlage 6). Deze beoordeling is goed, wat betekent dat de kans op bias zo laag mogelijk is gehouden.

De werkgroep geeft aan dat als een verpleegkundige, verzorgende of verpleegkundig specialist een beslissing neemt die ingaat tegen de wil van de cliënt, de relatie met de cliënt verstoord kan raken. Dit kan ertoe leiden dat de cliënt de hulp beëindigt en/of geheel uit beeld verdwijnt. In het uiterste geval kan een uithuisplaatsing of gedwongen opname nodig zijn.

Volgens de werkgroep is het uitgangspunt om zoveel mogelijk samen met de cliënt (en eventuele naasten) te beslissen: het is belangrijk om de zorg zoveel mogelijk samen met de cliënt te doen.

De werkgroep geeft aan dat de Arbocheck, de richtlijn Fysieke belasting en de Basishygiëne Wijkverpleging van de RIVM verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten soms houvast kunnen bieden, maar soms ook voor een dilemma kunnen stellen. Zij ervaren een dilemma tussen enerzijds de te verrichte handelingen niet kunnen of mogen uitvoeren volgens de Arborichtlijnen, en anderzijds vanuit de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) de verplichting om altijd te handelen als goed hulpverlener. Daarom kunnen de Arborichtlijnen het beste worden ingezet als handvat om het gesprek met de cliënt aan te gaan en/of om een cliënt in beweging te krijgen.

Hulpverlener èn cliënt zijn gehouden aan de arbeidsvoorwaarden, zoals vastgelegd in de zorgovereenkomst. Dit betekent dat als de veiligheid (voor de hulpverlener) niet op orde is, in het uiterste geval de zorg geweigerd moet worden. Dit verplicht echter wel tot (directe) andere actie en opschalen via andere hulpverleningskanalen waarbij primair het initiatief ligt bij de hulpverlener/instantie die aangeeft de gevraagde zorg niet te kunnen leveren. Zorgvuldige documentatie en afstemming is hierbij vereist.

Volgens de werkgroep zouden verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten zich tijdig bewust moeten zijn van hun professionele grenzen op het moment dat de omstandigheden niet voldoende zijn. Hierdoor zoeken zij in een eerder stadium andere (professionele) hulp, bijv. van de deskundige infectiepreventie of afdeling infectieziekten van de GGD. In classificatiesystemen als NANDA en OMAHA is het inschakelen van specialistische hulp ook nog onderbelicht.

De werkgroep benoemt dat bij de samenwerking met andere (professionele) hulp het van belang is om alle afspraken over het methodische proces vast te leggen. Ook is het belangrijk dat er binnen het zorgteam en in de organisatie een veilige cultuur is, zodat verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten hun twijfels en onzekerheid durven te laten zien. Ten slotte moet de zorg geborgd worden door bijvoorbeeld de huisarts, andere disciplines en naasten laagdrempelig te consulteren en waar nodig in te schakelen. Dit zou in een stappenplan met sociale kaart vastgelegd kunnen worden.

Uit de studie komt naar voren dat elke organisatie een stappenplan zou moeten hebben met een gedetailleerde beschrijving wat een medewerker moet doen als hij/ zij te maken heeft met een vervuild huishouden. Hierin zouden onder andere tools moeten staan om de mate van vervuiling vast te stellen en criteria in wanneer het bieden van zorg geweigerd kan worden. Ook kan gedacht worden aan een tool die samenwerking tussen de betrokken medewerkers ondersteunt.

De systematische literatuursearch heeft geen bruikbare wetenschappelijke studies opgeleverd.

De werkgroep geeft aan dat om verpleegkundige handelingen te kunnen verrichten op een wijze die voldoet aan de Arborichtlijnen rondom hygiëne, het wenselijk is dat de vervuiling van de woning wordt aangepakt. Belangrijk is om de cliënt te inspireren hulp bij het opruimen te accepteren, dan wel de cliënt te motiveren om met de vervuiling aan de slag te gaan. De geboden ondersteuning moet zo gepast mogelijk plaatsvinden. Daarvoor is het nodig om het vertrouwen van de cliënt te winnen. Vaak heeft dit tijd nodig. Rigoureuze of overhaaste stappen (schoonmaak of opruimen, inschakelen andere professionals) hebben als risico dat het leidt tot wantrouwen of weerstand bij de cliënt en/ of het vermijden van hulpverlening.

Volgens de cliëntvertegenwoordigers uit de werkgroep is het belangrijk dat hulpverleners in de omgang met cliënten niet oordelen maar alleen benoemen wat waarneembaar is én dat zij de cliënt bij de mogelijke gezondheids- of veiligheidsrisico’s betrekken. Ook van belang is om de cliënt te behandelen met respect. Stem als hulpverlener voortdurend af met de cliënt. Wees open en transparant in wat je doet, in wat je zegt en bespreek welke keuzes je maakt en om welke redenen je keuzes maakt. Belangrijk is dat de hulpverlener present en waardevrij is. Verder benoemen de cliëntvertegenwoordigers uit de werkgroep dat bij cliënten vaak sprake is van schaamte en stigma. Dit kan een belemmering zijn om schoonmaakspullen aan te schaffen, omdat de cliënt in de war kan raken bij de aanschaf van spullen. Het benoemen van concrete producten om aan te schaffen (boodschappenlijstje/app) kan hierbij behulpzaam zijn.

Volgens de werkgroep kunnen bestaande werkprocedures en protocollen handvatten bieden bij de afweging of ingrijpen bij cliënten in een vervuild huishouden gerechtvaardigd is. De stappenplannen uit de Richtlijn Signaleren en omgaan met zorgmijding in de eerste lijn, de Handreiking Gegevensuitwisseling in de bemoeizorg, de Handreiking privacy en gegevensdeling wijk-GGD’er en de Meldcode huiselijk geweld kunnen hierin helpend zijn. Aanvullend kan nog de stap zitten dat de professional met de cliënt mogelijke alternatieven bespreekt. Vervolgens proberen zij samen tot een compromis te komen en gaan dat uitproberen. De professional spreekt met de cliënt af dat als er geen verandering komt, hij of zij genoodzaakt is om actie te gaan ondernemen (bijv. melding richting GGD, verslavingszorg, RIBW et cetera). Dat is de stok achter de deur. Bij voorkeur wordt deze afspraak vastgelegd (informeel document, geluidsopname telefoon etc.). Bij vervuilde huishoudens zijn verschillende soorten professionals betrokken. Dit betekent dat de stappen die moeten worden doorlopen kunnen verschillen per professional. Verder geeft de werkgroep aan dat een sociale kaart of wegwijzer met relevante organisaties (en contactgegevens) in de regio inzichtelijk kan maken hoe tussen de verschillende partijen kan worden geschakeld en hoe in de breedte maar ook verticaal kan worden opgeschaald.

De werkgroep geeft aan dat verpleegkundigen en verzorgenden er rekening mee dienen te houden dat de cliënt vaak geen geld heeft om spullen te vervangen of schoonmaakmiddelen te kopen. Bij de gemeente zijn vaak wel mogelijkheden om hier geld voor aan te vragen (bijzondere bijstand) maar dit is vaak beperkt. Het is wenselijk dat binnen het multidisciplinaire team deze expertise wel aanwezig is. Het is belangrijk dat dit bekend is bij de verpleegkundige en verzorgende en dat hij/zij de cliënt wijst op deze mogelijkheden. Vaak is er ook wel opslag van tweedehandsspullen waar gebruik van kan worden gemaakt

Volgens de werkgroep is het van belang dat verpleegkundigen en verzorgenden in een vroeg stadium contact opnemen met de huisarts en de aanpak met elkaar afstemmen en eventuele dilemma’s met elkaar bespreken.

Omdat de geïncludeerde studies kwalitatief van aard zijn, was het niet mogelijk om de kwaliteit van bewijs door middel van GRADE vast te stellen. Wel zijn de geïncludeerde studies met de CASP beoordeeld op het risico voor bias (voor de uitkomsten zie bijlage 6). Voor beide studies is de beoordeling goed, wat betekent dat de kans op bias zo laag mogelijk is gehouden.

De werkgroep geeft aan dat ingrijpen bij vervuiling of hoarding disorder soms noodzakelijk is vanwege de veiligheid van de bewoner, professionals en/of buren. Als verpleegkundige resteert soms geen andere optie dan de vervuiling te melden bij een andere organisatie en/of andere professionals in te schakelen. Dit kan ten koste gaan van de vertrouwensband met de cliënt, maar het kan de relatie met de cliënt juist ook versterken of verbeteren.

Volgens de werkgroep kan onduidelijkheid bij de ketenpartners over wie waarvoor verantwoordelijk is, leiden tot handelingsverlegenheid bij de professionals. Risico daarvan is dat de cliënt niet de zorg krijgt die nodig is.

Cliënten vinden het belangrijk dat zij in alle stappen worden meegenomen, aldus de werkgroep. Als het gaat om samenwerking met of informatie-uitwisseling tussen organisaties, is het belangrijk om de cliënt daar over te informeren en te vertellen wat de redenen zijn voor samenwerking. Instemming van de cliënt is hierbij gewenst, maar als ernstig nadeel dreigt voor de persoon zelf, de omgeving of de hulpverlener is instemming van de cliënt niet noodzakelijk.

De werkgroep benoemt dat er veel kennis aanwezig is, maar heel versnipperd. Belangrijk is dat professionals taakoverstijgend kunnen en denken en handelen.

Voor het delen van informatie met professionals buiten de eigen organisatie kunnen de volgende richtlijnen en handreikingen helpend zijn: de Handreiking privacy en gegevensdeling wijk-GGD’er, de Handreiking Gegevensuitwisseling in de bemoeizorg, de Richtlijn Signaleren en omgaan met zorgmijding in de eerste lijn, de Meldcode huiselijk geweld en de handreiking Meldpunten-nietacuut.-Handvatten-voor-gegevensverwerking_jan-2021.pdf (ggdghor.nl).

Ook geeft de werkgroep aan dat gezamenlijke verantwoordelijkheid inhoudt dat je als professionals met elkaar afspreekt wie wat doet en of het nodig is om in te grijpen of niet. Ook verwachtingenmanagement is belangrijk: wat kan de ander bijdragen en wanneer kan de ander ingrijpen en wanneer niet?

De werkgroep geeft aan dat schotten tussen financiering een belemmering zijn voor de samenwerking tussen de disciplines, al wordt in het Integraal Zorgakkoord samenwerking wel gestimuleerd.

De werkgroep benoemt dat het voor deze doelgroep vaak lastig is om een indicatie te krijgen voor WMO, WLZ et cetera. De hulp aan deze doelgroep zit vaak tussen alle geldstromen in. De inzet vanuit de GGD wordt gefinancierd vanuit de Wet Publieke gezondheid. Bemoeizorg wordt gefinancierd vanuit Wmo (OGGZ). Crisisinterventie en behandeling vanuit de GGZ worden door de zorgverzekeraar gefinancierd waarbij een eigen bijdrage van de cliënt wordt gevraagd. Dit vormt een belemmering voor veel cliënten.

De werkgroep geeft aan dat in veel regio’s nog geen ketenafspraken tussen de betrokken organisaties bestaan en er ook geen landelijk kader is voor hulp bij vervuilde huishoudens.

Volgens de werkgroep is het belangrijk dat er in de organisatie een aandachtsfunctionaris voor vervuiling en hoarding is. Ook zorgtafels, multidisciplinaire overleggen (MDO’s) en dergelijke op casusniveau kunnen behulpzaam zijn.

Uit de studies van Band-Winterstein (2016) en Wendt (2022) blijkt dat een (multidisciplinair) overleg met de mogelijkheid om een open gesprek met elkaar aan te gaan over (het omgaan met) zelfverwaarlozing, van belang is voor verpleegkundigen die werken met zichzelf verwaarlozende ouderen.