Eenzaamheid is geen ziekte of aandoening. Het is een persoonlijke ervaring die vaak wordt omschreven als ‘een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) sociale relaties’. Gevoelens van eenzaamheid kunnen toenemen als mensen ouder worden. Bijvoorbeeld doordat hun mobiliteit en zelfstandigheid afneemt of doordat de partner, familieleden of vrienden wegvallen. 

Eenzaamheid gaat vaak samen met de volgende risicofactoren:

• alleen wonen
• weinig sociale contacten
• slechte gezondheid 
• financiële problemen of armoede
• migratieachtergrond 
• wegvallen van zingeving 
• gebrek aan zelfvertrouwen 
• sociale angst 
• depressie

Als je vermoedt dat een zorgvrager zich eenzaam voelt, dan is het goed om hierover te praten. Deze tips kunnen je helpen om eenzaamheid vast te stellen of te bespreken:

• Neem de tijd om te praten over eenzaamheid. Doe dit zoveel mogelijk tijdens de gebruikelijke contactmomenten met de zorgvrager. Je kunt er ook voor kiezen om een aantal keer terug te komen op het onderwerp.
• Let op situaties die samen kunnen gaan met gevoelens van eenzaamheid, zoals het overlijden van een partner. Let ook op signalen zoals slechte zelfzorg of weinig sociaal contact. 
• Gebruik een betrouwbare eenzaamheidsschaal om een beeld te krijgen van de ernst van de eenzaamheid, bijvoorbeeld de De Jong Gierveld 6-item. 
• Als een zorgvrager aangeeft zich eenzaam te voelen, bespreek dan vooral de wensen en doelen van diegene. Pas eventuele adviezen voor ondersteuning hierop aan.
• Houd je kennis over het herkennen, het bespreekbaar maken van en begeleiden bij eenzaamheid up-to-date.

Download hieronder de printversie van de samenvatting.

Veel mensen voelen zich weleens alleen of eenzaam. Bij het ouder worden krijgen meer mensen hier last van. Eenzaamheid is een naar gevoel. Deze informatie kan u helpen om hier mee om te gaan.

Eenzaamheid is geen ziekte die je met een onderzoek kunt vaststellen. Het is een gevoel. U kunt zich eenzaam voelen als u minder sociale contacten heeft dan u zou willen. Of als de kwaliteit van uw contacten voor u niet genoeg is. U mist bijvoorbeeld mensen bij wie u helemaal uzelf kunt zijn en met wie u zich verbonden voelt. Mensen die er voor u zijn als er iets is en die u kunt vertrouwen. Misschien voelt u zich ook in de steek gelaten. Of het leven voelt niet meer zo waardevol als vroeger.

Eenzaamheid betekent voor iedereen iets anders. Als twee mensen in precies dezelfde situatie zitten, kan de één zich eenzaam voelen en de ander niet. Dat komt omdat niet iedereen evenveel behoefte heeft aan andere mensen. Sommige mensen vinden het prima om veel alleen te zijn, anderen willen graag vaak en
veel mensen om zich heen. Het kan ook zijn dat u best veel sociale contacten heeft, maar dat u zich toch alleen voelt. Bijvoorbeeld omdat die contacten oppervlakkiger zijn dan u zou willen. Of omdat u iemand kwijt bent geraakt die u erg mist.

Er zijn situaties en gebeurtenissen die ervoor zorgen dat u meer kans heeft om u eenzaam te voelen:

• Alleen wonen.
• Weinig vrienden en kennissen hebben.
• Het overlijden van uw partner of een scheiding. Bijna 60% van de mensen voelt zich hierna eenzaam.
• Een hogere leeftijd. Hoe ouder u wordt, hoe meer kans dat er vervelende dingen in uw leven gebeuren. U kunt last krijgen van lichamelijke problemen of van een slechter geheugen. Misschien overlijden er belangrijke mensen om u heen. Of u wordt minder mobiel en minder zelfstandig.
• Gezondheidsproblemen. Dat kan een lichamelijk probleem zijn, bijvoorbeeld slecht zien of horen, of niet meer goed zelfstandig ergens naartoe kunnen gaan. Maar ook psychische problemen kunnen eenzaamheid geven; bijvoorbeeld angstig zijn in sociale situaties, weinig zelfvertrouwen hebben of depressief zijn.
• Financiële problemen hebben.
• Het wegvallen van zingeving of van een doel in het leven.
• Een niet-Nederlandse culturele achtergrond hebben. In verschillende culturen gaan mensen verschillend met elkaar om. In Nederland zijn mensen redelijk op zichzelf. Mensen met een andere achtergrond zijn soms gewend om als vrienden en familie veel meer bij elkaar te zijn en voor elkaar te zorgen. Of om als oudere bij het gezin van de kinderen te gaan wonen. In de Nederlandse cultuur gebeurt dat veel minder, waardoor verwachtingen soms niet uitkomen. Daardoor voelen bijvoorbeeld Marokkaanse en Turkse ouderen zich hier vaker eenzaam.

Veel mensen voelen zich (soms) eenzaam, zeker oudere mensen. Het is normaal dat uw leefwereld op een gegeven moment kleiner wordt. Kinderen gaan uit huis, u stopt misschien met werken of uw partner valt weg. Dat hoort bij het leven. Maar dat betekent niet dat u eenzaamheid niet serieus moet nemen. Of dat het aanstellerij is. Dat u ‘er maar mee moet leren leven’.

Eenzame mensen hebben meer kans op gezondheidsproblemen. Het is daarom goed om te proberen de eenzaamheid te verminderen. Door hulp te vragen. U hoeft het niet alleen op te lossen.

Het kan best moeilijk zijn om te zeggen: ik voel me alleen, of: ik ben eenzaam. Veel mensen stappen nu eenmaal makkelijker naar een dokter met een gebroken been. Misschien vindt u dat u het zelf op moet lossen. Of dat er toch niks aan te doen is. Of u denkt dat een dokter of verpleegkundige wel wat beters te doen heeft dan over dit soort dingen praten.

Toch blijkt erover praten een belangrijke eerste stap. Zo kunt u duidelijk krijgen waar het eenzame gevoel precies vandaan komt, waar u wel behoefte aan hebt en waaraan juist niet. De wijkverpleegkundige of verzorgende weet welke mogelijkheden er zijn.

Zo is er in elke gemeente een sociaal wijkteam dat van alles voor u kan regelen. Van ontmoetingsmogelijkheden en cursussen tot een zinvolle dagbesteding of praktische hulp. Het kan ook zijn dat u er in een gesprek met de verpleegkundige achter komt dat een behandeling door een gespecialiseerde hulpverlener u misschien kan helpen. Uw huisarts kan u doorverwijzen.

Er is veel mogelijk om eenzaamheid te verzachten. Wat voor iemand anders een oplossing is, hoeft het voor u niet te zijn. Het kan fijn kan zijn om samen met de zorgverlener te kijken wat zou passen bij u om de gevoelens van eenzaamheid te verzachten.

Download hieronder de printversie van de patiënteninformatie.

Als verpleegkundige, verzorgende of verpleegkundig specialist speel je een belangrijke rol bij de aanpak van eenzaamheid bij ouderen. Het begint bij een goed gesprek. Dat gesprek over eenzaamheid starten vinden veel zorgprofessionals best lastig. De tips, tools, do’s en don’ts uit de richtlijn ‘Eenzaamheid’ helpen je op weg en zijn samengevat in deze speciaal ontwikkelde animatie.

De beslisboom is een visuele weergave van het verpleegkundig proces rondom eenzaamheid in de wijk. De opeenvolgende beslismomenten en daaruit voortkomende acties of zorgkeuzes, zoals beschreven in de richtlijn, zijn schematisch weergegeven. De beslisboom laat dus snel zien hoe er volgens de richtlijn gehandeld moet worden. En de beslisboom helpt om inzicht te krijgen op basis van welke gronden bepaalde zorgkeuzes genomen kunnen worden.