Compressietherapie (drukbehandeling) aan de onderste extremiteiten wordt gebruikt om klachten aan delen van het lichaam van de heup tot en met de tenen te voorkomen, te verminderen of op te lossen. In Nederland krijgen veel mensen compressietherapie. Dit kan tijdelijk of blijvend zijn. 

Compressietherapie wordt onder andere toegepast:

• om oedeem te verminderen
• bij sommige wonden, zoals een open been (ulcus cruris)
• bij diep veneuze trombose (een bloedprop in een dieper gelegen ader)
• bij erysipelas (een acute infectie van de huid, ook wel wondroos genoemd)

Zorgvragers krijgen voor hun compressietherapie vaak hulp van zorgverleners uit de wijkverpleging. Bijvoorbeeld bij het aan- en uittrekken van hun therapeutische elastische kous (TEK) of het aanbrengen van zwachtels. Soms is dit in combinatie met wondzorg.

Om goede zorg te kunnen geven bij compressietherapie heb je informatie nodig. Zowel bij de start van de therapie als voor het kiezen van een passende therapie. Maar ook voor evalueren en stoppen van de therapie.

Welke informatie per fase van het verpleegkundig proces belangrijk is, vind je in de interactieve pdf Benodigde informatie om goede compressiezorg te geven.

In uitgangsvraag 1 van de richtlijn/handreiking lees je meer over de informatie die nodig is
om goede compressietherapie te geven. Ook vind je daar een overzicht van compressiematerialen en uitleg over de Test van Godet.

Het is erg belangrijk om uit te sluiten dat er ernstig Perifeer Arterieel Vaatlijden (PAV) is voordat de compressietherapie wordt gestart. PAV is een vaatvernauwing of -verstopping in de beenslagader. Hierdoor komt er minder of zelfs geen bloed in het been. De enkel arm index (EAI) is een manier om te bepalen of iemand PAV heeft. Voor het bepalen van de EAI wordt de bovendruk (systolische bloeddruk) aan de enkels en de armen gemeten. De hoogste bovendruk aan de enkels gedeeld door de hoogste bovendruk aan de armen is de EAI.

EAI niet bepaald 

Is er geen EAI bepaald bij de zorgvrager voor wie compressietherapie door een behandelaar is voorgeschreven? Neem dan de volgende punten mee om te bekijken of je wel of geen compressie toepast: 

• Is er door de behandelaar een diagnose gesteld die indicatie geeft om compressie toe te passen? Is hierbij de afwezigheid van contra-indicaties onderzocht?
• Ga na of er kenmerken of risicofactoren bij de zorgvrager aanwezig zijn die wijzen op PAV (zie uitgangsvraag 2 van de richtlijn/handreiking). Als dit zo is, neem dan contact op met de voorschrijver of behandelaar. Ga met hem of haar na of deze risicofactoren bekend zijn en of compressie veilig toegepast kan worden.
• Blijf in je communicatie naar de behandelaar of voorschrijver professioneel en zakelijk. Wees duidelijk over waarom je twijfels hebt of contra-indicatie voldoende is uitgesloten.
• Bepaal of de zorgvrager dreigende complicaties bij PAV kan signaleren. En of hij of zij instructies goed kan uitvoeren en hulp kan inschakelen bij complicaties. Tekenen van complicaties zijn pijn aan de benen en/of een blauwe of bleke verkleuring van de huid of nagels. Deze klachten blijven aanwezig na een stukje lopen of bewegen van de benen. Bij mensen met een donkerdere huidskleur kunnen de verkleuringen moeilijker te zien zijn.
• Informeer de zorgvrager over de mogelijke risico’s. Bespreek met de zorgvrager wat zijn of haar wensen en voorkeuren zijn.

Zie uitgangsvraag 2 van de richtlijn/handreiking voor handvatten hoe je omgaat met het

verlenen van zorg bij compressietherapie in relatie tot de enkel arm index.

De volgende manieren van scholing zijn het best om compressietherapie op de juiste manier toe te passen en je vaardigheden te behouden:

Zwachtelvaardigheden

Herhaal het oefenen van compressief zwachtelen regelmatig (bijvoorbeeld eens per 1 tot 2 jaar). Gebruik als het kan een drukmeter voor een beter leerresultaat. Volg niet alleen een theorieles om zwachtelvaardigheden te vergroten. Doe dit in combinatie met oefenen van het zwachtelen.

Kennis over compressietherapie

Herhaal scholing over kennis die noodzakelijk is bij het toepassen van compressietherapie. Dit kan klassikaal, via e-learning of door een combinatie daarvan (blended learning). Herhaal scholing regelmatig, bijvoorbeeld eens per 1 tot 2 jaar. Daarbij moeten ten minste de volgende onderdelen behandeld worden:

• anatomie, fysiologie & pathologie, inclusief indicaties en contra-indicaties voor compressie 
• werking en effecten van het toepassen van compressie 
• verschillende compressietechnieken en moment van toepassing 
• huidzorg 
• leefstijladviezen (vocht-en voedinginname, benen hoog leggen, bewegingsoefeningen en fysieke activiteiten)

In uitgangsvraag  3 van de richtlijn/handreiking vind je meer informatie over de beste scholing voor compressietherapie.

De volgende interventies vergroten het zelfmanagement van compressietherapie bij zorgvragers en hun naasten of houden deze op hetzelfde niveau.

Voorlichting geven

Voorlichting geven verhoogt de therapietrouw van leefstijladviezen en dus de werking van de compressietherapie. 

Geef voorlichting over de volgende onderwerpen:

• De aandoening waarvoor compressie nodig is en wat compressie voor effect heeft.
• Het belang van het steeds dragen van compressiemateriaal.
• Het dagelijks doen van beenoefeningen, zoals squats, hakken/tenen-oefeningen en wandelen, wanneer compressiemateriaal gedragen wordt. 
• Goede huidzorg zoals het gebruik van zeepvervangende producten en een verzorgende crème. Verzorgende crème kan pas na het uittrekken van de TEK gebruikt worden.
• Het hoog leggen van de benen boven harthoogte. Zowel in rust als wanneer compressiemateriaal niet gedragen wordt. Als dit niet mogelijk is, dan de benen horizontaal leggen. 
• Geef uitleg over mogelijke complicaties, zoals:
  • Afknelling van de bloedtoevoer van het been: De zorgvrager heeft dan pijn aan de benen en/of een blauwe of bleke verkleuring van de tenen of teennagels. Deze klachten blijven aanwezig na een stukje lopen of bewegen van de benen. Bij mensen met een donkerdere huidskleur kunnen verkleuringen moeilijk te zien zijn.
  • Hartfalen: Het hart kan de hoeveelheid vocht dat uit het been komt dan niet verwerken. Hierdoor voelt de zorgvrager zich steeds benauwder.

Gebruik hierbij schriftelijk en visueel materiaal in combinatie met mondelinge uitleg. Sluit bij het geven van voorlichting aan bij de gezondheidsvaardigheden van de zorgvrager. Controleer of de gegeven informatie duidelijk is voor de zorgvrager.

Passend compressiemateriaal kiezen

Kies compressiemateriaal dat aansluit bij de zelfredzaamheid van de zorgvrager. Daarbij geldt: klittenbandzwachtels kunnen vaak zelf aangebracht worden, terwijl zelf aanbrengen van (korte rek) zwachtels moeilijker is. Ook kunnen klittenbandzwachtels ingezet worden als alternatief voor TEK’s, wanneer deze niet zelfstandig aan- of uitgetrokken kunnen worden. Wanneer een besluit moet worden genomen, kun je gebruikmaken van de uitgangspunten van kadernotitie samen beslissen.

Aan- en/of uittrekhulpmiddel gebruiken

Een aan- en/of uittrekhulpmiddel kan de zorgvrager helpen om TEK’s zelfstandig aan en/of uit te trekken. Raadpleeg een keuzegids om te bepalen welke hulpmiddelen passen bij de situatie van de zorgvrager. Dit kan bijvoorbeeld via eentek.nl of via Samen Richting Geven (dit kan samen met de zorgvrager en zijn of haar naaste). Schakel een ergotherapeut en/of de leverancier van de TEK’s in voor advies als het een zorgvrager niet lukt om de TEK, met of zonder hulpmiddel, zelfstandig aan en/of uit te trekken.

Markeringen gebruiken

Overweeg om bij zorgvragers die zelf (klittenband)zwachtels aanbrengen markeringen (bijvoorbeeld pijlen of strepen) op het compressiemateriaal te zetten. Met deze markeringen geef je aan hoe de zwachtels met de juiste druk aangebracht moeten worden.

Verbandkous als alternatief

Heeft een zorgvrager compressietherapie samen met wondzorg nodig en werken andere mogelijkheden om zelfredzaamheid te vergroten niet? Overweeg dan een verbandkous te gebruiken als alternatief voor compressiezwachtels of TEK’s. Overleg de inzet van een verbandkous altijd met de behandelaar.

Raad zorgvragers en hun naasten af om zelfstandig korte rek zwachtels aan te brengen omdat zij dit niet goed kunnen of niet goed doen. Wanneer zorgvragers of naasten dit toch zelf willen doen, controleer dan of compressiemateriaal op de juiste manier en met de juiste druk wordt aangebracht. 

In uitgangsvraag 4 van de richtlijn/handreiking lees je meer over de interventies die
je kunt toepassen voor zelfredzaamheid bij compressietherapie.

Verwijs de zorgvrager naar de eigen zorgverzekeraar voor informatie over vergoeding van compressiematerialen en -hulpmiddelen, zoals de TEK’s en klittenbandzwachtels.

Compressietherapie krijgt u als u klachten heeft aan uw (onder)benen. Bijvoorbeeld als u te veel vocht in uw benen heeft of een wond die niet snel geneest. Hieronder leest u wat compressietherapie is, wanneer deze therapie gebruikt wordt en hoe deze werkt. En wat u kunt doen om te zorgen dat compressietherapie goed werkt. Deze informatie kan ook handig zijn voor uw naasten.

Compressietherapie betekent ‘drukbehandeling’. Bij compressietherapie wordt op uw been druk uitgeoefend. Door het been strak in verband (zwachtels) te verpakken of door het dragen van een steunkous. De therapie kan tijdelijk of blijvend zijn. Soms wordt de therapie ‘ambulante compressietherapie’ genoemd.

Voorbeelden van situaties waarin u compressietherapie kunt krijgen:

• Als er te veel vocht in uw benen zit op plaatsen waar dat normaal niet of nooit zit. Dan heeft u oedeem.
• Als u wonden aan uw benen heeft die niet of langzaam genezen. Dan kan compressietherapie helpen om de wonden sneller te laten genezen. Compressietherapie helpt ook nieuwe wonden te voorkomen. 
• Als u een bloedprop heeft in een ader die heel diep in uw benen ligt. Dat heet diep veneuze trombose.
• Als u wondroos (erysipelas) aan uw benen heeft. Dit is een acute ontsteking van de huid bij een wondje.

Voor compressie worden onder andere de volgende materialen gebruikt:

Korte rek zwachtels

Dit zijn elastische drukverbanden. Ze worden strak om het been gebonden. Ze worden dag en nacht gedragen. Er zijn verschillende soorten korte rek zwachtels. Zoals klevende zwachtels en zwachtels waarbij verschillende zwachtels over elkaar worden aangebracht.

Therapeutische elastische kousen (TEK’s of steunkousen)

Deze kousen worden op maat gemaakt. Dit gebeurt als het been zijn normale dikte heeft. De kousen moeten vaak levenslang gedragen worden. Ze moeten ’s nachts uit.

Klittenbandzwachtels

Dit zijn zwachtels in de vorm van een kous met banden. Deze banden worden strak om het been gewikkeld en vastgezet met klittenband. Klittenbandzwachtels zijn makkelijker zelf aan en uit te doen zijn. Ze mogen ’s nachts gedragen worden.

Uw zorgverlener overlegt met u welk compressiemateriaal het best bij uw situatie past. En hoe u kunt zorgen dat u dit compressiemateriaal krijgt.

Zwachtels of TEK’s geven druk op uw been. Door de druk kan het bloed beter door uw been stromen. Hierdoor kan uw lichaam het teveel aan vocht opnemen. 

Zwachtels

Compressietherapie werkt erg goed als de therapie juist wordt uitgevoerd. Daarom brengt een verpleegkundige of verzorgende zwachtels aan. Hoe vaak een zwachtel aangebracht wordt, hangt af van hoeveel vocht u in uw been heeft. En van hoe goed u kunt lopen en of u een wond aan uw been heeft. De zwachtels moet u dag en nacht dragen.

TEK’s

Wanneer het vocht weg is, kunnen TEK’s aangemeten worden. Deze kunt u dragen in plaats van de zwachtels. De TEK’s moet u vaak de rest van uw leven dragen. Kunt u de kousen niet zelf aan- en uittrekken? Dan kunt u daarvoor een hulpmiddel gebruiken. Ook kunt u in plaats van TEK’s klittenbandzwachtels gebruiken wanneer het aan- en uittrekken van de TEK’s niet zelf lukt.

Klittenbandzwachtels

Klittenbandzwachtels zorgen net als korte rek zwachtels dat een teveel aan vocht uit uw been wordt afgevoerd. U kunt ze ook blijven gebruiken als uw been weer de normale dikte heeft.

De compressietherapie werkt het best als u het volgende doet:

Draag de compressiematerialen elke dag

Met uw zorgverlener heeft u afgesproken hoe lang en hoe vaak u de zwachtels of de TEK moet dragen.    

Zorg goed voor uw huid

Dit kunt u doen door een vochtinbrengende crème op uw benen te smeren wanneer u geen compressiemateriaal draagt. Als u TEK’s draagt, is dit nadat u de TEK’s uit heeft gedaan voor de nacht. Draagt u zwachtels? Smeer uw benen dan in als de zwachtels worden gewisseld. Let goed op dat er geen wondjes ontstaan door bijvoorbeeld stoten of krabben.

Doe oefeningen

Probeer elke dag minimaal 10 minuten oefeningen te doen voor uw kuitspieren. De volgende oefeningen werken goed:

• Hakken/tenen-oefeningen zittend: Zit rechtop, armen op de stoelleuning en voeten plat op de grond. Til uw tenen omhoog, hierbij blijven uw hielen op de grond. Til dan uw hielen van de grond en duw uw tenen in de grond. Wissel dit af.
• Hakken/tenen-oefeningen staand: Ga staan en houd u vast aan een stoel die voor u staat. Ga op uw tenen staan en laat uw hielen dan weer naar de grond zakken. Ga op uw hielen staan en laat uw tenen dan weer naar de grond zakken. Wissel dit af.
• Draaien met de voeten: Deze oefeningen doet u zittend. Steek uw been de lucht in en maak rondjes of schrijf letters van het alfabet in de lucht met uw tenen. Beweeg alleen uw voet en uw enkel, houd uw been stil.

Ga wandelen

Door te wandelen met de zwachtels om uw benen, wordt het vocht sneller uit uw benen weggeduwd. U kunt dan eerder TEK’s aan. Let erop dat u uw voeten bij het lopen goed afrolt. Zorg ook dat u de juiste (verband)schoenen draagt die stevig zitten.

Stop met roken 

De stoffen in sigaretten of tabak maken uw bloedvaten smaller. Hierdoor bloed kan er minder makkelijk doorheen stromen. Dit maakt het moeilijker om het teveel aan vocht uit uw benen af te voeren. Door niet te roken zal de compressietherapie beter werken. (U kunt uw huisarts om advies vragen bij stoppen met roken of op thuisarts.nl/stoppen-met-roken kijken voor advies.)

Leg uw benen hoog wanneer u zit

Wanneer uw benen hoog liggen, kan het bloed in uw benen makkelijker rondgepompt worden. Dan kan het teveel aan vocht makkelijker afgevoerd worden. Leg uw benen boven harthoogte als dat kan. Lukt dit niet? Leg ze dan horizontaal.

Bespreek bovenstaande adviezen als u wilt met uw zorgverlener. Samen zorgt u ervoor dat de compressietherapie goed werkt. 

Om hulp vragen

Van de compressiematerialen kunt u last krijgen van een drukgevoel, pijn, jeuk of warmte. Meestal is jeuk of pijn tijdelijk. Als u pijn heeft, kunt u het beste even rondlopen. Vaak gaat de pijn dan weg. Neem direct contact op met uw wijkverpleging of huisarts in de volgende situaties:

• Als u na het aanbrengen van compressiematerialen pijn heeft die niet weggaat als u een stukje loopt.
• Als uw tenen bleek, blauw of rood worden.
• Als u koorts krijgt (38 graden Celsius of hoger).
• Als u benauwd wordt.
• Als er een (nieuwe) wond ontstaat.