Mantelzorg
Alle mensen kunnen in hun leven te maken krijgen met mantelzorg geven. Bijvoorbeeld als een kind langere tijd ziek is, als iemand (tijdelijk) in een rolstoel moet zitten of wanneer oudere mensen dagelijks hulp nodig hebben. Zorg dragen voor een naaste geeft vaak veel voldoening, maar kan soms ook zwaar zijn. Mantelzorgers die lange tijd intensief zorg geven, lopen het risico overbelast te raken. De richtlijn ‘Mantelzorg‘ biedt jou als verpleegkundige, verzorgende of verpleegkundig specialist handvatten om overbelasting bij mantelzorgers te signaleren, te voorkomen en aan te pakken. Hieronder vind je een samenvatting van de belangrijkste aanbevelingen uit de richtlijn.
- Tijdsdruk ervaren
- Geen ruimte om zichzelf te ontwikkelen, bijvoorbeeld op werk
- Andere sociale rollen komen in de knel
- Last van gezondheidsklachten, zoals weinig energie of slaapproblemen
- Regelmatig verdrietig/andere negatieve gevoelens
- Vermoeidheid, concentratie-problemen en schoolverzuim
- Psychosomatische klachten
- Teruggetrokken gedrag of isolement
- Extreem opvallend gedrag of extra voorbeeldig gedrag, om niet op te vallen
- positieve en negatieve ervaringen met het verlenen van de mantelzorg;
- de ervaren belasting van de mantelzorg;
- kenmerken van de mantelzorg, bijvoorbeeld hoe lang zorgt de mantelzorger al en hoeveel dagen per week verleent hij/zij deze zorg;
- de behoefte aan ondersteuning;
- het sociale netwerk van de zorgvrager en de mantelzorger;
- adviezen over een interventie of behandeling;
- afspraken over een vervolggesprek.
- Model Mantelzorgondersteuning
Een gespreksformulier om met mantelzorgers in gesprek te gaan over draaglast en draagkracht. - Ervaren Druk door Informele Zorg (EDIZ)
Hulpmiddel om ervaren druk bij alle mantelzorgers vast te stellen. - Caregiver Strain Index (CSI)
Hulpmiddel om ervaren druk bij werkende of oudere mantelzorgers vast te stellen. - Positieve Ervaringen Schaal (PES)
Hulpmiddel om draagkracht van mantelzorgers in kaart te brengen. - Screeningsinstrument voor Adolescenten met een Chronisch Zieke Ouder (SACZO)
Hulpmiddel om ervaren druk en draagkracht bij jonge mantelzorgers (10-20 jaar) vast te stellen. - EDOMAH-gesprekskaarten (bijlage 8.2 van de richtlijn)
Hulpmiddel om problemen van mantelzorgers van ouderen met dementie te verhelderen. - Respijtzorg – (Tijdelijke) overname van zorg door middel van dagopvang in een instelling
- Zelfhulpcursus ‘Werk en mantelzorg’ – Online zelfhulpcursus voor werkende mantelzorgers
- Brussencursus Autisme – Cursus voor broers en zussen van kinderen met autisme
- Op Koers – Preventieve cursus voor ouders van kinderen met een chronische ziekte
- Cursus ‘Psychische kwetsbaarheid in je naaste omgeving’ – Groepscursus voor mantelzorgers van een persoon met psychische problemen
- PIMM-interventie – Interventie voor mantelzorgers van een volwassen persoon met ernstige langdurige psychiatrische problematiek
- Dementelcoach – Telefonische coaching voor mantelzorgers van een persoon met dementie
- STARR E-learning – E-learning voor mantelzorgers van een persoon met dementie
- Partner in Balans – Cursus voor mantelzorgers van een persoon met dementie
Samenvatting
Wat is mantelzorg?
Met mantelzorg wordt alle hulp, begeleiding en zorg bedoeld die iemand krijgt van een persoon uit zijn of haar directe omgeving. Het gaat vaak om het zorgen voor een partner of een jong/volwassen kind. Ook andere familieleden, buren of vrienden kunnen mantelzorg op zich nemen.
Sommige mensen beseffen niet dat zij mantelzorg bieden, omdat zij de zorg voor een ouder, partner, kind of andere naaste als iets vanzelfsprekend ervaren.
Overbelasting
Als mensen lang voor een naaste zorgen, dan kan dit leiden tot overbelasting. Zij ervaren de zorg voor hun naaste dan als te veel. Of ze hebben te weinig tijd voor hun eigen dagelijkse leven. Het kan voor een mantelzorger lastig zijn om aan te geven dat het te veel wordt. Diegene kan zich schamen of schuldig voelen dat hij/zij de zorg (tijdelijk) niet meer aankan. Of de mantelzorger weet niet hoe het anders kan, waardoor het lastig is om zorgproblemen met de zorgverlener te bespreken.
Overbelasting kan zich bij iedereen op een andere manier uiten. Bij het signaleren van overbelasting kun je in ieder geval op de volgende signalen letten:
Mogelijke algemene signalen
Mogelijke signalen bij jonge mantelzorgers
In gesprek gaan
Om overbelasting te voorkomen of te verminderen is het belangrijk om met mantelzorger(s) in gesprek te gaan. Vraag hen hoe zij de zorg voor hun naaste ervaren (draaglast) en hoe het bieden van mantelzorg past in hun dagelijkse leven (draagkracht). Sluit in het gesprek aan bij de beleving en de taal van de mantelzorger. Gebruik hierbij gesprekstechnieken, zoals open vragen stellen en samenvatten. Bespreek de volgende zaken:
Bekijk de video ‘Hoe voer je een goed gesprek met jonge mantelzorgers over draaglast’ en de video ‘Hoe voer je een goed gesprek met volwassen mantelzorgers over draaglast’ voor meer tips die je kunt inzetten in het gesprek met de mantelzorger.
Meetinstrumenten
Er zijn verschillende meetinstrumenten die je kunt gebruiken in het gesprek met een mantelzorger. Bijvoorbeeld:
Zie uitgangsvraag 3, 4 en 5 van de richtlijn voor meer informatie over meetinstrumenten.
Interventies
Bespreek samen met de mantelzorger welke interventies er zijn en welke interventies passen in de situatie van de mantelzorger. Voorbeelden van interventies bij mantelzorgers in verschillende situaties zijn:
Mantelzorgers algemeen
Mantelzorgers van een (jong) kind
Mantelzorgers van iemand met psychische problemen
Mantelzorgers van iemand met dementie
Zie uitgangsvraag 6 van de richtlijn voor meer informatie over de interventies.
Printversie
Download hieronder de printversie van de samenvatting.
- Je bent jonger dan 25 jaar.
- Iemand die dicht bij je staat heeft een ziekte of beperking.
- Bijvoorbeeld je broer, zus of 1 van je ouders.
- Je bent hier vaak bezorgd over.
- Of je ouders hebben hierdoor weinig tijd voor jou.
- Of je moet dingen doen die anderen van jouw leeftijd niet doen, bijvoorbeeld voor iemand zorgen of het huishouden doen.
- Je bent dan een ‘jonge mantelzorger’.
- 1 van de 8 kinderen groeit op met iemand in huis die chronisch ziek is en heeft daar problemen door.
- 1 van de 10 jonge mantelzorgers doet langer over school of studie.
- 1 van de 10 mantelzorgers vindt de zorg zwaar.
- Je bent steeds moe.
- Je kan je niet goed concentreren.
- Je gaat steeds vaker niet naar school of studie. Of je cijfers worden steeds slechter.
- Je maakt je vaak zorgen over thuis.
- Je gaat heel veel of juist veel te weinig eten.
- Je kunt niet meer goed slapen.
- Je neemt alcohol of drugs, zodat je niet hoeft na te denken over thuis.
- Je wilt geen vrienden meer zien.
- Je gaat extra je best doen met alles, zodat ze thuis geen last van je hebben.
- Je schaamt je voor de situatie thuis.
- Je voelt je steeds bang of gestrest.
- Je piekert veel of voelt je somber.
- Whatsapp: 06 27 23 68 54
- Telefoonnummer: (030) 760 60 55
- E-mail: mantelzorglijn@mantelzorg.nl
- Koppsupport: als 1 van je ouders psychische problemen of een verslaving heeft.
- Kankerspoken: als 1 van je ouders kanker heeft.
- Mskidsweb: als 1 van je ouders multiple sclerose (MS) heeft.
- Ervaringsmaatjes: als je contact wilt hebben met iemand die hetzelfde heeft meegemaakt.
Patiënteninformatie: jonge mantelzorger
Mantelzorg: Je zorgt voor een ander
Maar hoe gaat het nu met jou? Hoe weet je dat het te veel wordt en wat kun je daaraan doen?
Herken je dit?
Iedereen vraagt altijd hoe het met mijn broertje gaat. Nooit hoe het met mij gaat.
Je bent niet de enige
Misschien voelt het soms of je de enige bent, maar veel andere kinderen en jongeren maken hetzelfde mee.
Heel normaal
Misschien vind je het heel normaal dat je zorgt voor iemand in je familie als dat nodig is. Je doet het gewoon. Omdat je van diegene houdt, omdat de situatie nu eenmaal zo is, of omdat er soms niemand anders is. Toch kun je er last van krijgen. Dat is óók heel normaal. Het is dan goed om te weten waar je op moet letten en wat je eraan kunt doen.
Waar moet je op letten?
Het kan gebeuren dat de situatie thuis te veel voor je wordt. Je kunt dan last krijgen van 1 of meer van deze dingen:
Als je één of meerdere van deze dingen merkt, is het goed om er iets aan te doen.
Praat erover
Het klinkt heel simpel: als je ergens last van hebt, praat er dan over met anderen. Toch vinden heel veel kinderen en jongeren dat moeilijk. Bijvoorbeeld omdat ze hun ouders niet nog meer problemen willen geven. Of omdat ze zich schamen. Of omdat ze de situatie thuis zo gewend zijn, dat ze niet merken dat het ook best zwaar is.
Bedenk dan dat je niet de enige bent. En dat praten echt kan helpen. Bijvoorbeeld met je ouders, opa of oma of andere familie. Of met je leraar, mentor of studiebegeleider. Je kunt ook naar de huisarts gaan.
Op Koers
Heeft jouw broer of zus een chronische ziekte, of kanker? En ben je tussen de 12 en 18 jaar? Dan is de online cursus Op Koers misschien iets voor jou. In deze cursus chat je met leeftijdsgenoten die met hetzelfde zitten. Er zit ook een psycholoog in de chatbox. Kijk op www.opkoersonline.nl. Je kunt de cursus ook op locatie doen bij het Emma Kinderziekenhuis Amsterdam UMC in Amsterdam.
Brussen
Heb jij een broer of zus met een ziekte of beperking? Dan ben je een ‘brus’. En dat is niet altijd leuk. Speciaal voor jou zijn er daarom brussencursussen. Daar kom je andere jongeren tegen die hetzelfde meemaken. En je krijgt tips over hoe je ermee om kunt gaan. De cursussen zijn in het hele land. Sommige zijn speciaal voor brussen van jongeren met autisme en/of ADHD. Of voor een bepaalde leeftijdsgroep. Soms heb je een verwijzing nodig van je huisarts. Kijk op GGNet.nl voor extra informatie.
Ik vertel thuis niet dat het niet goed gaat op school; ze hebben wel wat anders aan hun hoofd.
Handige informatie
Filmpjes
Check ook de filmpjes met verhalen van andere jonge mantelzorgers.
Mantelzorglijn
Bij de Mantelzorglijn kun je terecht voor informatie en advies. Of gewoon even met iemand praten:
#supertips
JMZ Pro is er speciaal voor jonge mantelzorgers. Op www.jmzpro.nl kun je terecht voor informatie en lees je over verhalen van andere jonge mantelzorgers. Check ook hun 3 supertips om lekker in je vel te zitten.
Check ook dit
Video: jonge mantelzorgers
Hoe voer je een goed gesprek met jonge mantelzorgers over draaglast?
Een op de vier jongeren tussen de 16-24 jaar zorgt voor een naaste met gezondheidsproblemen. Als zorgprofessional in de wijk kom je deze jonge mantelzorgers regelmatig tegen. Ze zijn een belangrijkere partner in het verlenen van goede zorg aan je cliënt.
Op welke manier kun je deze jonge mantelzorgers ondersteunen zodat ze de zorg volhouden? In een gesprek hierover met de mantelzorger kun je de mate van belasting in kaart brengen en tips geven om overbelasting te voorkomen. Hoe je zo’n gesprek voert en waar je rekening mee moet houden zie je in deze video!
-
Het zorgen kost veel tijd. U heeft daardoor misschien minder tijd voor uw gezin, vrienden, sport of hobby.
- U bent verdrietig over de ziekte van degene waarvoor u zorgt.
- Het zorgen duurt al heel lang.
- U moet de zorg alleen doen en het is te veel.
-
Uw eigen gezondheid lijdt onder het zorgen: u krijgt bijvoorbeeld niet genoeg slaap, u heeft te weinig energie of te veel stress.
- U moet ook nog werken. Soms moet u weg van uw werk om te zorgen.
- U gaat minder werken om te zorgen en dat geeft financiële problemen.
-
Degene waarvoor u zorgt doet naar tegen u, bijvoorbeeld door psychische problemen of dementie.
- U krijgt ruzie, thuis of op het werk, door het zorgen.
- U bent 65 jaar of ouder en kunt door uw leeftijd misschien ook niet meer alles.
- Degene voor wie u zorgt heeft u nodig, u moet sterk blijven.
- U schaamt zich of voelt zich schuldig als het u te veel wordt.
- U wilt degene voor wie u zorgt niet in de steek laten.
- U wilt niet dat vreemden de zorg overnemen.
-
U wilt niet dat degene voor wie u zorgt opgenomen moet worden in een instelling.
- U wilt de regie niet verliezen.
- U heeft uw familie beloofd om goed voor elkaar te zorgen.
- U bent niet gewend om hulp te vragen.
- U zou niet weten wie de zorg van u zou kunnen overnemen
-
Preventiecursus Op Koers: voor kinderen en jongeren (8-18 jaar) met een chronische ziekte en voor hun ouders, broers en zussen.
-
Brussencursus: voor broers, zussen en ouders van kinderen met een ziekte of beperking. Bijvoorbeeld autisme, ADHD, een geestelijke, verstandelijke of lichamelijke handicap. De cursussen worden gegeven door ggz-organisaties in het hele land.
-
Online zelfhulpcursus Werk en mantelzorg: voor werkende mantelzorgers. De cursus helpt bij het combineren van zorg, werk en sociaal leven.
-
Groepscursus Psychische problemen in de familie: voor volwassen mantelzorgers van iemand met psychische problemen. De cursus wordt gegeven door ggz-organisaties in het hele land.
-
Cursus Partner in Balans: voor mantelzorgers van iemand die de diagnose dementie of parkinson heeft gekregen. Deze cursus helpt mantelzorgers omgaan met onzekerheden en vragen na de diagnose.
-
EDOMAH is een vorm van ergotherapie, bedoeld voor ouderen met dementie en hun mantelzorgers. De ergotherapeut komt daarvoor bij u thuis. (De afkorting staat dan ook voor Ergotherapie bij ouderen met Dementie en hun Mantelzorgers Aan Huis.) Niet elke ergotherapeut geeft deze behandeling. Vraag ernaar.
- MantelzorgNL is een landelijke
vereniging die opkomt voor iedereen
die zorgt voor een naaste. U kunt er
terecht voor informatie, advies en
een luisterend oor. - MIND ondersteunt mensen met
psychische klachten en hun naasten.
Kijk op Wij zijn MIND.
Patiënteninformatie: volwassen mantelzorgers
Mantelzorg: u zorgt voor een ander
Maar hoe gaat het met u?
Zorgen voor iemand in uw omgeving die dat nodig heeft: dat voelt vaak als vanzelfsprekend. Het is fijn om iemand te kunnen helpen. Er voor elkaar zijn kan de band sterker maken. Maar zorgen kan ook zwaar zijn. Bijvoorbeeld als iemand erg ziek is, veel hulp nodig heeft, of als het zorgen al heel lang duurt. Dan is het belangrijk om ook goed voor uzelf te zorgen. Deze informatie kan u daarbij helpen.
Mantelzorg
Als u zorgt voor een naaste die hulp nodig heeft noemen we dat mantelzorg. Het kan uw partner zijn waarvoor u zorgt, uw ouder of uw kind. Maar ook een ander familielid, een vriend of iemand uit de buurt. Ongeveer 35 procent van de volwassen Nederlanders geeft mantelzorg.
Dankbaar, maar zwaar
Uit onderzoek blijkt dat 10 procent van de mensen die voor een naaste zorgt dat zwaar vindt. Van de 65-plussers die mantelzorg geven is zelfs meer dan de helft overbelast. En 80 procent van hen ervaart stress door de zorg. Zorgen voor een ander is een dankbare taak, maar het kan ook zwaar zijn.
Misschien herkent u 1 van deze situaties:
Waarom praten we er niet over?
Er zijn dus veel mensen die voor een ander zorgen en die het daar soms moeilijk mee hebben. Toch praten veel mensen hier niet makkelijk over. Dat komt doordat we het vaak zo normaal vinden om voor een naaste te zorgen. Dat doe je gewoon, het hoort erbij. Veel mensen herkennen zich ook niet in de term mantelzorger, ze voelen zich gewoon partner, ouder of kind van iemand.
Misschien herkent u ook deze redenen om geen hulp voor uzelf te vragen:
Hulp
Meestal zoeken mantelzorgers pas hulp als het eigenlijk al niet meer gaat. U heeft uzelf dan te lang opzijgezet. Maar eigenlijk kunt u pas goed voor iemand anders zorgen, als u ook goed voor uzelf zorgt. Dat kan bijvoorbeeld door eens over de situatie te praten met een deskundige. Of door een cursus of e-learning te volgen die u verder helpt. Er zijn soms ook mogelijkheden om de zorg met iemand te delen of tijdelijk over te dragen. Hierna hebben we de mogelijkheden voor u op een rijtje gezet.
Praten met een deskundige
De hulpverlener van uw naaste
Praat eens met degene die voor uw naaste zorgt. Dat kan degene zijn van wie u deze informatie heeft gekregen: een verpleegkundige, verzorgende, of een verpleegkundig specialist. Samen kunt u kijken of er meer hulp nodig is en hoe dat geregeld kan worden.
Huisarts
U kunt ook praten met uw huisarts of de praktijkondersteuner van de huisarts (POH) over de zorg die u heeft voor uw naaste.
Bedrijfsgezondheidszorg
Als u werkt, is het belangrijk om aan het werk te kunnen blijven. Misschien merkt u dat uw werk in de knel komt door de zorg die u geeft. Als u in loondienst bent, ga dan eens praten met uw leidinggevende of de hr-adviseur. U kunt ook terecht bij de bedrijfsarts of een arboverpleegkundige. Elke werknemer heeft daar recht op. Dat is vastgelegd in de Arbowet. U hoeft de uitkomsten van zo’n gesprek niet te bespreken met uw werkgever als u dat niet wilt.
De zorg delen
Respijtzorg
Respijtzorg betekent dat iemand anders de zorg tijdelijk overneemt, zodat u als mantelzorger even vrij (respijt) heeft. Er bestaat respijtzorg voor mantelzorgers van kinderen, kwetsbare ouderen of mensen met dementie. Er kan iemand bij u thuis komen, zodat u even weg kunt, of iemand gaat met uw naaste wandelen. Er zijn ook verschillende vormen van dagopvang en logeerzorg.
Ontmoetingscentrum
Er zijn ontmoetingscentra waar mensen met dementie samen met hun mantelzorger(s) naartoe kunnen. De persoon met dementie kan daar meedoen aan creatieve en recreatieve activiteiten. Als mantelzorger kunt u ondertussen meedoen aan gespreksgroepen met andere mantelzorgers. Kijk op Ontmoetingscentra Dementie.
Cursussen
Meer informatie
Vragen?
Heeft u na het lezen van deze
informatie nog vragen? Of heeft u meer
hulp nodig? Praat er dan over met de
hulpverlener van wie u deze informatie
heeft gekregen of ga naar uw huisarts.
Samen kunt u op zoek gaan naar
oplossingen.
Video: volwassen mantelzorgers
Hoe voer je een goed gesprek met volwassen mantelzorgers over draaglast?
Mantelzorgers krijgen door het groeiende personeelstekort en de vergrijzing meer verantwoordelijkheden en zorgtaken. Het risico op overbelasting als zij lange tijd intensief zorg verlenen ligt op de loer.
Weet jij hoe je zorgt voor ondersteuning bij (dreigende) overbelasting? Een gesprek hierover om de belasting van de mantelzorger in kaart te brengen en te bepalen waarbij de mantelzorger ondersteuning kan gebruiken is een goed begin. In deze video zie je hoe je dat kunt aanpakken bij de oudere mantelzorgers.
- klinisch te redeneren;
- overbelasting te herkennen bij mantelzorgers;
- de juiste interventies te kiezen;
- informatie gestructureerd te rapporteren en de effectiviteit van interventies de evalueren.
VR-training
Leer met VR op een veilige en interactieve manier over mantelzorg
Deze training is ontwikkeld door V&VN en VR Bieb in samenwerking met zorgprofessionals met mantelzorgexpertise.
Over de VR-training Mantelzorg van V&VN
In de VR-training Mantelzorg verdiep je je kennis over overbelaste mantelzorgers. Je oefent in een virtuele omgeving waarin je, als zorgprofessional, samen met een stagiair een intakegesprek voert met een ouder echtpaar. De man heeft dementie en zijn vrouw is zijn mantelzorger. Jij verzamelt informatie om te beoordelen of de vrouw overbelast is en stelt doelen om haar te ondersteunen. Je leert passende interventies te kiezen en onderzoekt of deze goed werken.
Tijdens de training ontwikkel je de vaardigheden om:
Eerst zelf aan de slag?
Met de mobiele versie van de VR-training Mantelzorg kun je de training eenvoudig volgen, waar en wanneer het jou uitkomt. Je hebt geen VR-bril nodig – alles wat je nodig hebt is je telefoon. Op deze manier kun je flexibel oefenen en leren in een virtuele, realistische zorgomgeving.
Liever samen met je team oefenen?
Wil je samen met jouw team de kennis en vaardigheden op het gebied van mantelzorg versterken? Meld je aan voor onze geaccrediteerde VR-training Mantelzorg. De training start met een korte theoretische uitleg. Daarna oefen je met echte VR-brillen onder begeleiding van een trainer. Zo kun je samen met je team in een veilige, virtuele omgeving leren en reflecteren op je handelen. Voor het volgen van deze training krijg je 1 accreditatiepunt.
Na afloop van de training krijg je waardevolle feedback. Ook heb je mogelijkheid je ervaringen met collega’s te bespreken. Dit verbetert de samenwerking en zorgt ervoor dat je de kennis direct in de praktijk kunt gebruiken.
De VR-training en het huren van de VR-brillen gaat via de VR Bieb (gratis voor zorgorganisaties met een abonnement). Wil je deze VR-training binnen jouw zorgorganisatie gebruiken? Meld je aan via de onderstaande knop. Heb je nog vragen? Stuur dan een e-mail naar kennisinstituut@venvn.nl en we nemen contact met je op.