Kwetsbaarheid eerste 1000 dagen
De eerste 1000 dagen van een kind zijn cruciaal voor een gezonde ontwikkeling. Aandacht voor zwangeren, (aanstaande) ouders en hun kinderen in een kwetsbare situatie is belangrijk om risico’s voor het (ongeboren) kind te beperken of verminderen. Als verpleegkundige, verzorgende of verpleegkundig specialist heb jij deze zorgvragers vaak het snelst in beeld. De V&VN-richtlijn ‘Kwetsbaarheid in de eerste 1000 dagen’ biedt handvatten voor het verlenen van goede zorg aan zwangere of ouder in een kwetsbare situatie. In de onderstaande samenvatting vind je de belangrijkste aanbevelingen uit de richtlijn.
- Overgewicht of obesitas
- Voedingstekorten
- Middelengebruik
- Stress
- Onvoldoende opvoed- en gezondheidsvaardigheden
- Afwezigheid van of beperkte sociale steun
- Psychologische of psychiatrische problemen
- Negatieve jeugdervaringen
- Chronische aandoening bij de ouder
- (Licht) verstandelijk beperkte ouder
- Medicatie
- Vroeggeboorte en/of laag geboortegewicht
- Chronische aandoening of ontwikkelingsproblematiek
- Slechte woonomstandigheden
- Armoede
- Lage sociaaleconomische status
- Laaggeletterdheid
- Problematische schulden
- Ongezonde leefstijl en gezondheidsproblematiek
- Migratieachtergrond
- Mind2Care: Vragenlijst over lichamelijk en psychisch welzijn, die de zwangere zelf invult en die kan worden besproken met de zorgverlener.
- R4U: Checklist risicoinventarisatie voor de zorgverlener.
- ALPHA-NL: Vragenlijst die screent op risico’s voor een ongunstige zwangerschapsuitkomsten, kindermishandeling en psychosociale problemen, die de zwangere zelf invult.
- Checklist Vroegsignalering in de kraamtijd: Vragenlijst die risicofactoren in de kraamweek in kaart brengt, die de kraamverzorgende kan invullen.
- Gezamenlijk Inschatten Zorgbehoefte (GIZ): Gespreksmethodiek waarmee de professional met (aanstaande) ouders krachten en zorgbehoeften van het gezin in kaart brengt.
- Structured Problem Analysis of Raising Kids (SPARK methode): Gestructureerd vraaggesprek om opvoed- en ontwikkelingsproblemen bij jonge kinderen en (aanstaande) ouders in kaart te brengen.
- SamenStarten: Programma met gespreksprotocol om risicovolle opvoedsituaties vroeg te signaleren.
- Geen oordelen of aannames te hebben, open vragen te stellen en de zorgvrager niet te stigmatiseren;
- De zorgvrager de autonomie te geven om mee te beslissen over de inzet van zorg;
- De zorgvrager aan te spreken op krachten in plaats van kwetsbaarheden.
- Geen of beperkte risicofactoren aanwezig
- Beschermende factoren zijn toereikend
- ≥ 1 risicofactoren aanwezig
- Beschermende factoren zijn toereikend
- ≥ 1 risicofactoren aanwezig
- Beschermende factoren zijn ontoereikend
- ≥ 1 urgente risicofactoren aanwezig
- Beschermende factoren zijn ontoereikend
- Akkoord van zwangere of ouder voor gegevensoverdracht
- Reden van overdracht
- NAW-gegevens van zwangere of ouder
- Contactgegevens van coördinerend zorgverlener
- Contactgegevens van overdragende zorgverlener
- Algemene anamnese van moeder: algehele gezondheid, roken, alcohol, drugs, allergieën, medicatie, negatieve seksuele ervaring, genitale verminking, verstandelijke beperking, herpes, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s), HIV, Hepatitis B, psychosociale/psychi(atri)sche problematiek, financiële problematiek, relatiestatus, huiselijk geweld
- Uitkomsten van brede risico-inventarisatie
- Interventies die ingezet zijn of werden, inclusief de resultaten
- Relevante gegevens van (eventuele) partner
- Gegevens over de zwangerschap en/of bevalling: graviditeit en pariteit, maternale hypertensieve aandoening, IUGR, SGA, vroeggeboorte, andere complicaties
Samenvatting
Kwetsbare situatie
Wat wordt bedoeld met een zwangere of ouder in een kwetsbare situatie?
Een persoon bij wie één of meerdere risicofactoren aanwezig zijn die de zwangerschap, het kind en/of het ouderschap negatief kunnen beïnvloeden, en bij wie te weinig of niet toereikende beschermende factoren aanwezig zijn.
Risicofactoren
Risicofactoren kunnen tegelijkertijd aanwezig zijn en elkaar beïnvloeden.
Risico’s bij zwangeren of ouders
Risico’s bij het kind
Risico’s in de sociale omgeving
Beschermende factoren
De mate van kwetsbaarheid hangt ook af van de aanwezigheid van beschermende factoren, bijvoorbeeld:
Een stabiel gezinsklimaat
Een ondersteunend sociaal netwerk
De bereidheid om hulp te aanvaarden
Veerkrachtig
Zelfredzaam
Goede sociaal-emotionele vaardigheden
Goede opvoed- en gezondheidsvaardigheden
Signaleren van kwetsbaarheid
Brede risico-inventarisatie
Het is belangrijk om een objectief beeld te krijgen van de situatie waarin een zwangere, een ouder of een (ongeboren) kind zich bevindt. Overweeg het gebruik van gestandaardiseerde instrumenten om de beschermende factoren en de risicofactoren in kaart te brengen.
Signaleringslijsten voor een brede risico-inventarisatie
Gespreksmethodieken
Het gesprek aangaan
Bespreek de gesignaleerde risico’s met de zorgvrager en diens partner. De opgebouwde relatie vormt de basis voor dit gesprek. Daarnaast helpt het om:
De mate van kwetsbaarheid kan volgens onderstaande indeling worden bepaald:
Zelfredzame situatie
Vervolg: Geen extra ondersteuning nodig.
Mogelijke kwetsbare situatie
Vervolg: Bespreek en beslis met de zorgvrager of extra ondersteuning nodig en gewenst is.
Kwetsbare situatie
Vervolg: Bespreek en beslis met de zorgvrager welke ondersteuning vanuit één of meerdere disciplines nodig en gewenst is.
Zeer kwetsbare situatie
Vervolg: Zorg in samenspraak met de zorgvrager voor directe toeleiding naar juiste zorg- of hulpverlening.
Bekijk het schema ‘Mate van kwetsbaarheid bepalen’ in de richtlijn voor een uitgebreide uitleg van de vier categorieën en de bijpassende vervolgstappen.
Interventies
Als aanvulling op de reguliere zorg kun je overwegen om een specifieke interventie in te zetten of te verwijzen naar programma’s en initiatieven zoals Prenatale Huisbezoeken JGZ, Stevig Ouderschap of VoorZorg.
De beschikbare programma’s en interventies verschillen per gemeente. Onderzoek welke mogelijkheden er binnen jouw gemeente zijn.
Bekijk bijlage 9B van de richtlijn voor een overzicht van specifieke programma’s en interventies per risicofactor.
Verpleegkundige overdracht
Als je zorg hebt verleend aan een zwangere vrouw of ouder, zorg dan dat je ten minste de volgende gegevens overdraagt (conform de informatiestandaard eOverdracht):
Printversie
Download de printversie van deze samenvatting.
- Je maakt je vaak zorgen over hoe het verder moet.
- Je hebt veel stress.
- Je hebt niet voldoende geld om van te leven of schulden.
- Je hebt problemen met je gezondheid, lichamelijk en/of psychisch.
- Je hebt geen eigen plek om te leven, zoals een huis of appartement. Of je huis is in slechte staat.
- Je hebt weinig hulp bij het opvoeden.
- Je hebt relatieproblemen.
- Je bent ongepland of ongewenst zwanger.
- Je kind is te vroeg of ziek geboren.
- Je voelt je vaak somber.
- Je vindt het moeilijk om je gebruik van roken, alcohol, drugs of andere verslavende dingen onder controle te houden.
- Je hebt zelf in je jeugd nare dingen meegemaakt, zoals misbruik, geweld of vluchten uit je eigen land.
- De verloskundige: kijkt tijdens de zwangerschap naar hoe het met jou en je baby gaat en helpt bij de bevalling.
- De jeugdverpleegkundige: helpt jou na de geboorte van je baby op het consultatiebureau. Je kunt je op het consultatiebureau aanmelden bij de jeugdverpleegkundige. Hij of zij kan ook voor de geboorte van je baby langskomen voor een huisbezoek. Dit heet een prenataal huisbezoek. Je kijkt dan samen wat er nodig is om je kind een goede start te geven. Zo nodig kan de verpleegkundige extra hulp voor je regelen.
- De kraamverzorgende: helpt jou en je kind tijdens de bevalling en de eerste dagen na de geboorte.
- De huisarts en de praktijkondersteuner (POH): bieden medische hulp, bijvoorbeeld in geval van nood of op advies van het consultatiebureau.
Patiënteninformatie
Je bent zwanger of hebt een jong kind
Soms is het best zwaar
Zwanger zijn en een baby krijgen is bijzonder. Maar soms is het ook gewoon zwaar. Zeker als je problemen hebt, die het moeilijker maken om goed voor jezelf en je kind te zorgen. Het is goed om erover te blijven praten. En om te weten bij welke zorgverlener je hulp kunt krijgen. Zodat je er niet alleen voor staat.
Het is niet makkelijk
Zwanger zijn of een zwangere partner hebben en (weer) een baby krijgen is een grote verandering in je leven. Het is heel normaal als je het soms moeilijk vindt. Of als je het allemaal even niet meer ziet zitten. Zeker niet als je in een moeilijke situatie zit. Er zijn veel mensen die dit hebben. Je bent niet de enige. Praat erover met je partner, familie, vrienden en/of een zorgprofessional, dan kun je hulp krijgen.
Lastige omstandigheden
Er kunnen allerlei redenen zijn waarom het voor jou extra zwaar kan zijn. Bijvoorbeeld:
Ondersteuning
Tijdens de zwangerschap en de eerste jaren na de geboorte van een baby krijg je zorg van deze mensen:
Deze zorgprofessionals zijn er niet alleen voor de lichamelijke zorg van jou en je kind. Je kunt ook met ze praten over je zorgen. Ze hebben ervaring en kunnen je helpen.
Extra hulp
Voor (aanstaande) ouders die het lastig hebben is er extra hulp beschikbaar. De zorgverleners hierboven kunnen je helpen om deze hulp te krijgen. Samen kijken jullie wat je nodig hebt en welke hulp daarvoor beschikbaar is. Het gaat bijvoorbeeld om Stevig Ouderschap, VoorZorg of maatschappelijk werk. Iedere gemeente heeft een eigen aanbod voor (aanstaande) ouders. Jij beslist uiteindelijk zelf welke hulp je wilt.
Tips van andere ouders
Home-start biedt gratis hulp van een vrijwilliger voor alle (aanstaande) ouders. De vrijwilliger komt bij je thuis, heeft tijd voor je verhaal en kan je steunen bij de opvoeding.
Thuisarts
Op thuisarts.nl vind je makkelijk geschreven informatie over gezondheid. Zoek bijvoorbeeld op ‘zwanger’ of ‘problemen thuis’.
Vragen?
Heb je na het lezen van deze informatie nog vragen? Of heb je meer hulp nodig? Praat er dan over met de hulpverlener van wie je deze informatie hebt gekregen, of ga naar je huisarts. Samen kunnen jullie op zoek naar oplossingen.
Printversie
Download de printversie van deze patiënteninformatie.